Phèn, một yếu tố ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng tôm nuôi, thường gây khó khăn lớn trong quá trình xử lý. Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, cần phải xác định nguyên nhân gây ra tình trạng nhiễm phèn trong ao nuôi tôm và áp dụng các biện pháp xử lý phù hợp.
1. Nguyên nhân gây ra phèn trong ao nuôi tôm
Một trong những nguyên nhân chính khiến ao tôm bị nhiễm phèn là do chất lượng đất tại ao, đặc biệt là vùng ven biển, chứa hàm lượng sulfat cao. Đất này được hình thành từ những vùng có nhiều xác sinh vật chứa lưu huỳnh. Trong môi trường yếm khí, những sinh vật này phân huỷ và giải phóng lưu huỳnh (S). Lưu huỳnh sẽ kết hợp với nguyên tố sắt có sẵn trong phù sa, tạo thành hợp chất Pyrite (FeS2).
Khi pyrite trong đất ẩm tiếp xúc với không khí, nó sẽ bị oxy hóa và tạo ra các oxít sắt cùng axít sulfuric. Axít sulfuric sẽ tan sắt và các kim loại nặng trong đất như nhôm, kẽm, mangan, đồng. Kết quả là đất trở nên chua, nước có pH thấp (được gọi là đất nhiễm phèn) và chứa các kim loại độc hại vượt quá ngưỡng chịu đựng của tôm nuôi. Hơn nữa, mưa kéo dài cũng có thể rửa trôi phèn từ bờ ao xuống, gây tình trạng nhiễm phèn trong ao.
2. Dấu hiệu nhận biết ao bị nhiễm phèn
Có một số dấu hiệu cho thấy ao nuôi tôm bị nhiễm phèn:
- Vùng đất nhiễm phèn thường có màu xám đen, chứa nhiều FeS2, khi phơi khô thường có phấn trắng. Vùng đất như vậy tạo ra nhiều khó khăn trong việc xử lý phèn.
- Nước ao có thể trở nên trong hơn hoặc chuyển sang màu trà nhạt, có váng vàng nhạt nổi trên mặt nước. Đặc biệt, sau mưa, hiện tượng này thường xảy ra và không có tảo phát triển.
- Thân tôm chuyển từ màu sáng sang màu vàng nhạt hoặc đậm. Vỏ tôm cảm giác cứng hơn bình thường và mang tôm cũng chuyển màu và trở nên cứng hơn.
- Tôm gặp khó khăn trong việc lột xác và bắt đầu từ bỏ ăn sau những trận mưa kéo dài. Trong trường hợp ao bị nhiễm phèn nặng, tôm thường dạt bờ và chết rải rác do phèn bám nhiều vào mang, cản trở quá trình hô hấp.
3. Tác hại của phèn trong ao nuôi tôm
Sự nhiễm phèn trong ao nuôi tôm có những tác động đáng kể:
- Phèn ảnh hưởng xấu đến môi trường nước và sức kháng của tôm. Đất nhiễm phèn thường đi kèm với pH thấp, lượng canxi và magnesium cũng ít, tạo cân bằng áp suất thẩm thấu không tốt giữa tôm và môi trường nước.
- Tôm khó lột vỏ, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình tạo vỏ của tôm. Hiện tượng tôm bị mềm vỏ hoặc lột vỏ không hoàn toàn, gặp "bệnh vảnh mang" dẫn đến tỉ lệ sống thấp.
- Đất nhiễm phèn tạo môi trường acid, ngăn cản hoạt hóa enzyme trong cơ thể, gây chậm sự phát triển của tôm. Nước nhiễm phèn làm giảm sự gắn kết giữa ôxy và hemoglobin trong máu, tăng quá trình hô hấp, dẫn đến mất năng lượng và suy giảm tốc độ sinh trưởng.
- Hợp chất phèn lơ lửng trong nước bám vào mang, cản trở quá trình hô hấp của tôm, đặc biệt là tôm con.
- Sự giảm độ kiềm và pH trong ao, phá hủy nguồn thức ăn tự nhiên, tạo màng nhớt do sắt hòa tan vào nước, tạo màng dầu và tạo điều kiện cho vi khuẩn sắt phát triển.
- Ao nuôi bị nhiễm phèn làm chậm phát triển của tảo, dẫn đến "nước ao trong" và khó gây màu nước.
4. Biện pháp phòng tránh và xử lý ao tôm bị nhiễm phèn
Để giảm tác động của nhiễm phèn trong ao tôm, có một số biện pháp hữu ích:
- Lựa chọn địa điểm xây dựng ao ở vùng ít bị nhiễm phèn, lót bạt đáy ao để ngăn rò rỉ phèn vào ao. Chuẩn bị và cải tạo ao kỹ lưỡng, bón lót vôi đáy ao, sên rửa đất nhiều lần để làm sạch trước khi cấp nước vào ao.
- Đối với ao nuôi có tiềm năng nhiễm phèn trong đất, tránh phơi ao quá lâu để tránh vết nứt và hiện tượng xì phèn.
- Sử dụng biện pháp bón vôi vào đáy ao để tăng pH, giảm phèn. Tuy nhiên, cần bón vào buổi chiều mát.
- Trong trường hợp ao nuôi nước nhiễm phèn, có thể sử dụng EDTA hoặc HP 10 để hạ phèn, đồng thời cung cấp đủ khoáng chất cho tôm.
- Hiện nay, việc sử dụng vi sinh vật như Bacillus, Enzyem.. đã được một số hộ nuôi áp dụng để xử lý phèn trong ao. Vi sinh vật này có khả năng phân hủy phèn, mang lại hiệu quả cao. Phương pháp này không chỉ hiệu quả mà còn an toàn và thân thiện với môi trường.
- Trước thời tiết mưa, hãy rải vôi nông nghiệp quanh bờ ao. Sau mỗi cơn mưa, kiểm tra yếu tố môi trường và xử lý kịp thời nếu cần thiết để tránh thay đổi pH đột ngột và tình trạng nhiễm phèn.
Kết luận
Phèn trong ao nuôi tôm là một thách thức đáng kể đối với người nuôi tôm. Việc hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và tác hại của phèn cùng việc áp dụng các biện pháp phòng tránh và xử lý hợp lý có thể giúp giảm thiểu tác động của nhiễm phèn đối với năng suất và chất lượng tôm nuôi.
